تاتی و تالشی، بازمانده زبان ماد
تاتها و تالشان دو قوم ایرانی هستند. تالشان در کناره های غربی دریای مازندران و تاتها عمدتاً در استان اردبیل، آذربایجان شرقی و استان قزوین زندگی می کنند. زبانی که تاتها بدان سخن می گویند در زمانهای گذشته گسترش بیشتری داشته و به استناد شواهد عینی و پژوهشهایی که انجام گرفته است، زمانی همهٌ اهالی آذربایجان و قزوین و زنجان و طارم را فرا می گرفت. بعدها با اشاعه زبان ترکی، تاتی کم کم از میان رفت و تنها ساکنان چند آبادی در سراسر دیار پیشین، این زبان را نگهداری و تا به امروز رسانده اند.1 از شمار تاتهای کنونی آمار درستی در دست نیست، ولی جاهای سکونتشان درایران چند آبادی در بخش شاهرود خلخال، چند آبادی در رودبار گیلان، شال (چال) و اسفرورین تاکستان و بوئین زهرا در قزوین، 2 هرزند و گرینکان و گلین قیه در مرند، زنوز و حسنو در قره داغ3 و بخشی از ساکنان شبه جزیره آبشوران، سوراخانی، بالاخانی، باکو، نواحی شماخی، قوبا، قوناخ کند، دیوچی، خیزی و دیگر بخشهای جمهوری آذربایجان. همچنین ناحیهٌ دربند و برخی دیگر از نواحی داغستان و کاتیاکو و طبرسران4 در روسیه نیز تات نشین است، 5 بنا به آمار مندرج در فقه اللغه ایرانی عده تاتهای کشور شوروی (احتمالاً به استناد نتایج سرشماری سال 1926) قریب یازده هزار نفر بود؛ ولی این رقم در ایران به مراتب بیشتر است، زیرا تنها در آبادی های اسبو، اسکستان، درو، کلور، شال، دز، لرد، کرن، گیلوان و گلوزان در شاهرود خلخال بیش از پنجاه هزار تن به زبان تاتی سخن می گویند. 6 به سبب اینکه پژوهشگران ایرانی تاکنون وقت کمی را صرف تحقیق در زبان و فرهنگ تاتها نموده اند، از بابت آثار مرجع دست وبال ما چندان باز نیست. کتابهای آذری یا زبان باستان آذربایجان تالیف احمد کسروی، گویش آذری تالیف رضا ملک زاده، تاتی هرزنی، خلخالی یک لهجه آذری تالیف عبدالعلی کارنگ، زبان دیرین آذربایجان تالیف منوچهر مرتضوی، دستور زبان تاتی جنوبی و مقالات مختلف دکتر احسان یارشاطر، گویش گلین قیه تالیف یحیی ذکأ، اهم آثاری هستند که برای آشنایی با تاتی می توان به آنها مراجعه نمود.
در شوروی سابق تحقیقات قابل توجهی دربارهٌ زبان و فرهنگ تاتی انجام گرفته است، چنان که تاتی زبانهای آن کشور برای خود خط و کتابت ویژه ای داشتند و در ظرف چهل ـ پنجاه سال اخیر کتب و تالیفات بالنسبه فراوانی به زبان تاتی منتشر شده است؛ من باب مثال می توان اشعار ونمایشنامه های م ـ بخشی اف متولد 1910، اشعار و داستانهای د. آنتی لوف متولد 1913، و افسانه های خ. داداش اف را نام برد. درسال 1940 مجموعه ای از فرهنگ عامه تاتی چاپ و منتشر شده است.
از پیشینه تاریخی و سیر تکوینی تاتی .... با ذکر منابع و ماخذ کامل
توجه: بری دریافت رمز مقالات بید به عضویت دهکده خاله فر درآمده باشید.
